گروه نرم افزاری آسمان

[سوره آلعمران ( 3): آیه 2] ....



ص : 38
صفحه 36 از 222
اشاره
( اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ( 2
ترجمه و شرح .... ص : 38
چون محیط کلی این سوره همه در توجه دادن مردم بعقیده و بیان آن و راه مجادله با اهل کتاب است و مسلمانان را برمیانگیزد که
در رنج و فتنهاي که میبینند استوار بمانند و همچنین آنها را روشن میسازد که خداوند از تدبیر ملکش آنی غافل نشده و در برابر
اقدامات مخلوقاتش عاجز نیست و مؤمن و کافر هر دو روي عادت جاریه و سنت دائمه که همان سنت علل و اسباب است جریان
دارند و هر یک روزي جلوهگري میکنند و در سراي دیگر بسزاي اعمالشان خواهند رسید لذا قبلا معنی خدا و صفات او را معلوم
میکند تا بطلان عقیده پسر خدا بودن حضرت عیسی علیه السّلام نیز روشن گردد و میفرماید:
خدا است که جز او معبود بحقی که سزاوار عبودیت و پرستش همه موجودات باشد نیست و فقط اوست که مستحق پرستش است و
غیر از او صاحب هستی مطلق نیست.
آن خداوندي که هستی ذات اوست جمله اشیاء مصحف آیات اوست
زنده است و این زندگی از ذات اوست و از جاي دیگر سر چشمه نمیگیرد و ازلی و ابدي است و آغاز و انجامی ندارد.
پاینده است و دیگران باو بر پا ایستادهاند و بهر نحوي که میخواهد براي أنوار ص: 39
آنها تدبیر و تصریف میفرماید و همواره نیازهاي بیحد آنها را با تدبیر خاصی تأمین کرده و هر یک را به کمال متناسب خود
میرساند.
زیرنشین علمت کاینات ما بتو قائم چو تو قائم بذات
در صورتی که عیسی علیه السّلام واجد هیچیک از آخرین درجات صفات کمال نبوده و مشهود مطلق بود که همه مردم او را
میدیدند و زنده نبود و هست شده و وجودش قائم بالغیر بوده. و قائم بخدا بود.
(2)
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 39
اللّه آنکو نیست غیر از او خدا حیّ و قیّوم است وزو عالم بپا
بر پرستش ذات او زیبنده است که بذاتش زنده و پاینده است
هستی محض است و عین زندگی دارد اندر ذات خود پایندگی
هر چه هست از هستی او هست شد وز شراب زندگانی مست شد
(2)
أنوار ص: 40
شأن نزول .... ص : 40
صفحه 37 از 222
طبق گفته ابن اسحق و ربیع از اول سوره آل عمران تا شصت و چند آیه در باره فرستادگان و مسیحیان نجران که شصت نفر سوار
بودند و براي تحقیق در باره اسلام بمدینه آمده بودند نازل شده است.
ولی تفسیر مجمع از ربیع بن انس روایت کرده که از اول سوره آل عمران تا هشتاد و اندي آیات آن در باره وفد نجران که بخدمت
پیغمبر اسلام رسیده بودند و پس از سخنان زیادي که از طرف پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله ایراد گردید و عاقب عبد المسیح و
سید الایهم و ابو حارثۀ بن علقمه که متصدي امور آنان بودند و نتوانستند در مقام جواب برآیند و سکوت اختیار نمودند نازل
گردیده و برنامههاي اسلام و معارف دینی را بآنان توضیح داده است.
أنوار ص: 41
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 41
(حیّ و حیاة-) در چند معنی بکار برده شده است.
1) نیروي رشد دهنده و نموّ دهنده گیاهان و حیوان مانند. )
2) نیروي حس کننده و خاص مانند: ) «1» اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها
3) نیروي عمل کننده عاقله مانند: ) «2» وَ ما یَسْتَوِي الْأَحْیاءُ وَ لَا الْأَمْواتُ
4) نیروي برطرف کننده غم و اندوه و آورنده شکوفائی و شادابی مانند: ) «3» أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ
«4» وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ
__________________________________________________
1) آیه 17 سوره حدید. )
2) آیه 22 سوره فاطر. )
3) آیه 122 سوره انعام. )
4) آیه 169 سوره آل عمران. )
أنوار ص: 42
5) حیات جاویدان و همیشگی دار آخرت چنانکه میفرماید: )
6) حیاتیکه خداوند متعال را با آن توصیف میکنند که در این حیات بهیچ وجه ) «1» اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ
مرگ و موتی متصور نیست و بجز خدا باحدي مقدور میسر نمیشود مانند:
قیوم- صیغه مبالغه بر وزن فیعول بمعنی قائم بذات و پاینده بسیار پا بر جا و سه بار در قرآن مجید «2» اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ
ذکر شده است.
جوامع الجامع در تعریف قیوم مینویسد:
الدایم القیام بتدبیر الخلق و حفظهم.
و اصلش قیووم بوده که واو اول بیاء قلب شده است.
و از این ماده است:
قوام- صیغه مبالغه و بمعنی بسیار بپا دارنده چنانکه میفرماید:
صفحه 38 از 222
قوام- بمعنی: عدل- راستی- پایداري- و اعتدال است چنانکه میفرماید: «3» کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ
یعنی معتدل بین اینها. «4» وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً
__________________________________________________
1) آیه 24 سوره انفال. )
2) آیه 2 سوره آل عمران. )
3) آیه 135 سوره نساء. )
4) آیه 67 سوره فرقان. )
أنوار ص: 43
[سوره آلعمران ( 3): آیه 3] .... ص : 43
اشاره
( نَزَّلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ وَ أَنْزَلَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِیلَ ( 3
ترجمه و شرح .... ص : 43
این آیه شریفه خطاب به رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و بیان قیمومت خداوند متعال است و براي اینکه روشن شود که تنها او
سزاوار ستایش و پرستش است به بزرگترین نعمتهاي خود که ارسال رسل و کتابهاي آسمانی است اشاره فرموده و بیان میکند که
اي رسول گرامی قرآن را براي تو فرستادیم که نشانههاي حق و حقیقت در خود آن موجود است و با گفته پیغمبران پیشین و
کتابهاي آسمانی آنان نیز کاملا تطبیق میکند و مجموعهاي از اصول عقائد و دستورات اخلاقی، حقوق فردي و اجتماعی که بر
محور خداشناسی و خداپرستی دور میزند و با دلائل آشکار حق را از باطل جدا نموده و راه هدایت را از ضلالت مشخص کرده
است لذا میفرماید:
اي پیامبر گرامی خداي حیّ و قیوم است که قرآن توأم با نشانههاي واقعیت را تدریجا و کم کم بر تو فرستاد و اساس این کتاب حق
مطلقی است که تجزیه پذیر نیست و تغییر نمیکند و این کتابی است که کتب نازل شده پیش از خود را تصدیق میکند زیرا هر دین
صورتی از صورتهاي حق است که پیغمبري متناسب با زمان خود آن را آورده و هدفی را که در این زمان لازم بوده محقق نموده
است و کتب نازله پیش از این نیز اوصاف پیامبر اسلام و قرآن را تصدیق مینماید أنوار ص: 44
و تورات را بر حضرت موسی و انجیل را بر حضرت عیسی علیهما السّلام قبل از قرآن براي هدایت مردم نازل فرمود و نازل کرد
قرآن را که با دلائل آشکار حق را از باطل جدا نموده و راه هدایت را از ضلالت مشخص ساخته است.
یا بتفسیر دیگر مقارن انزال کتب معجزاتی فرستاد که فارق بین حق و باطل بوده و دعوي صادق و کاذب بدان متمیّز گردد.
(3)
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 44
صفحه 39 از 222
بر تو نازل کرد او بر حق کتاب از ره ترتیب و تدریج و صواب
بود ثابت پیش از ارسال رسل گشت ظاهر با ظهور عقل کل
کرد نازل حق پی تکمیل را پیش از این تورات و هم انجیل را
تا که باشد رهنمائی بهر ناس خلق گردند از مظاهر حق شناس
باز نازل کرد فرقان را بخلق باشد این توحید تفصیلی بفرق
آنچه او حق باعتبار فرق ماست عقل فرقانیش گر خوانی بجاست
مبدء دعوت بود بر خاص و عام و استقامتراست منشاء بالتمام
(3)
أنوار ص: 45
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 45
کتاب- کلمه کتاب در قرآن مجید بمعانی مختلفی بکار برده شده است که ما به برخی از آنها ذیلا اشاره میکنیم:
1) بمعنی نوشتن چنانکه در این آیه مبارکه میفرماید: )
2) بمعنی لوح محفوظ چنانکه در این آیه شریفه میفرماید: ) «1» وَ یُعَلِّمُهُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَۀَ
یعنی مکتوبا فی اللوح المحفوظ. «2» کانَ ذلِکَ فِی الْکِتابِ مَسْطُوراً
3) بمعنی حساب اعمال چنانکه در این آیه کریمه میفرماید: )
یعنی هر گروه بحساب اعمالشان خوانده میشوند. «3» کُلُّ أُمَّۀٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا
4 ) ی ن ع م ب ب ج ا و ن د و م ن ه ک ن ا ن چ د ی ا م ر ف ی م : )__________________________________________________
1) آیه 48 سوره آل عمران. )
2) آیه 6 سوره احزاب. )
3) آیه 28 سوره جاثیه. [.....] )
أنوار ص: 46
یعنی مفروضا. «1» إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً
5) بمعنی عده زن چنانکه در این آیه میفرماید: )
6) بمعنی نامه اعمال چنانکه در این آیه است: ) «2» حَتَّی یَبْلُغَ الْکِتابُ أَجَلَهُ
یعنی نیکوکاران با نامه اعمالشان داخل بهشت میشوند. «3» إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ
7) بمعنی روزي و اجل چنانکه در این آیه مبارکه است: )
8) بمعنی تورات چنانکه میفرماید: ) «4» وَ ما أَهْلَکْنا مِنْ قَرْیَۀٍ إِلَّا وَ لَها کِتابٌ مَعْلُومٌ
یعنی و ما هو من التورات. «5» لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْکِتابِ وَ ما هُوَ مِنَ الْکِتابِ
__________________________________________________
1) آیه 103 سوره نساء. )
صفحه 40 از 222
2) آیه 235 سوره بقره. )
3) آیه 18 سوره تطفیف. )
4) آیه 4 سوره حجر. )
5) آیه 78 سوره آل عمران. )
أنوار ص: 47
9) بمعنی انجیل چنانکه در این آیه میفرماید: )
یعنی اي پیروان انجیل. «1» قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَۀٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ
10 ) بمعنی قرآن چنانکه در این آیه مبارکه است: )
11 ) بمعنی حکم کردن چنانکه میفرماید: ) «2» نَزَّلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ
یعنی الّا ما قضی اللّه لنا. «3» قُلْ لَنْ یُصِیبَنا إِلَّا ما کَتَبَ اللَّهُ لَنا
12 ) بمعنی جعل کردن و قرار دادن مانند: )
یعنی جعل فی قلوبهم الایمان. «4» أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ
13 ) ی ن ع م ب ن د و م ر ف و ر و ت س د ن د ا د د ن ن ا م : )__________________________________________________
1) آیه 64 سوره آل عمران. )
2) آیه 3 سوره آل عمران. )
3) آیه 51 سوره توبه. )
4) آیه 22 سوره مجادله. )
أنوار ص: 48
یعنی امرکم ان تدخلوها. «1» یا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَۀَ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ
و از این ماده است:
اکتتاب- بمعنی استنساخ یعنی از روي چیزي نوشتن و راغب مینویسد که:
متعارف در دروغ نوشتن است چنانکه میفرماید:
کاتب- بمعنی نویسنده است چنانکه میفرماید: «2» وَ قالُوا أَساطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَها فَهِیَ تُمْلی عَلَیْهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا
یعنی باید در بین شما نویسندهاي از روي عدالت بنویسد. «3» وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ
کاتب- یعنی مکاتبه کرد چنانکه در این آیه شریفه است:
مکتوب- بمعنی نوشته شده چنانکه در این آیه میفرماید: «4» فَکاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْراً
«5» مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ
__________________________________________________
1) آیه 21 سوره مائده )
2) آیه 5 سوره فرقان )
3) آیه 282 سوره بقره )
4) آیه 33 سوره نور )
صفحه 41 از 222
5) آیه 157 سوره اعراف [.....] )
أنوار ص: 49
فرقان- مصدر فرق است و یکی از معانی آن برهان است چنانکه در آیه 28 سوره انعام بآن اشاره شده است و یکی دیگر از معانی
آن بیان و آشکار کردن است چنانکه در این آیه میفرماید:
«1» إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَۀٍ مُبارَکَۀٍ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ 3 فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ
__________________________________________________
1) آیه 3 سوره دخان )
أنوار ص: